BÍ MẬT ĐẰNG SAU TRẦM CẢM: CÁC NGUYÊN NHÂN TRẦM CẢM ÍT ĐƯỢC BIẾT ĐẾN

Mỗi ngày, hàng triệu người trên thế giới đang chiến đấu với một quái vật vô hình, một tình trạng đầy bi kịch và cô đơn: trầm cảm. Tôi hiểu rõ những gì bạn đang trải qua, vì tôi đã từng chứng kiến người thân yêu của mình lâm vào vòng xoáy u ám này. Trầm cảm không đơn giản là một tình trạng tâm lý thông thường, mà nó còn có thể xâm nhập vào mọi khía cạnh của cuộc sống, làm suy yếu sức khỏe, lấy đi những niềm vui và tước đi những mối quan hệ của người mắc phải. Tìm hiểu và nhận biết các nguyên nhân trầm cảm có thể giúp ta cảnh giác và sớm nhận biết về căn bệnh đáng sợ này.

Tầm quan trọng của phát hiện căn bệnh trầm cảm

Những dấu hiệu của căn bệnh và nguy cơ tự làm hại bản thân

Việc nhận biết trầm cảm đôi khi rất khó, những biểu hiện thường thấy của căn bệnh đòi hỏi những người thân xung quanh phải chú ý quan sát kỹ những biến chuyển cảm xúc, thái độ và hành vi của người bệnh. Sau đây là những dấu hiệu của bệnh trầm cảm có thể hữu ích để giúp bạn nhận biết căn bệnh tiềm tàng và nhiều rủi ro này:

• Khí sắc trầm cảm: cảm giác buồn, chán nản với những sở thích mà họ đã từng hứng thú trước đây
• Xa rời các mối quan hệ xã hội, thu mình, tránh né trong giao tiếp xã hội
• Cảm giác tội lỗi quá mức, luôn quy trách nhiệm cho bản thân mình
• Mất niềm tin và hy vọng vào tương lai
• Rối loạn giấc ngủ: ngủ nhiều hoặc mất ngủ trầm trọng
• Thay đổi thói quen ăn uống và cân nặng
• Luôn cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng
• Ý nghĩ tự tử, tự làm hại bản thân

Trong những triệu chứng kể trên, đặc trưng chính yếu nhất là khí sắc trầm. Lúc này người bệnh sẽ chịu đựng những suy nghĩ, cảm xúc chán nản. Họ có thể cảm thấy buồn, cáu kỉnh, trống rỗng nhưng họ khó lòng tự cứu lấy mình khi không còn hứng thú với những điều từng làm họ vui như lúc trước. Trầm cảm khác với những biến động tâm trạng thông thường trước những nỗi đau (như mất người thân, mất việc, mất người yêu). Khí sắc trầm, buồn của người bệnh tồn tại hầu hết trong ngày, gần như mỗi ngày, trong ít nhất hai tuần.

Việc nhận biết được căn bệnh này là rất quan trọng, trong trường hợp xấu nhất mà không có can thiệp kịp thời, suy nghĩ có thể biến thành hành vi tự sát, thậm chí là hành vi cố ý tự sát lặp đi lặp lại.

Số bệnh nhân trầm cảm đang tăng lên một cách đáng kể!

Căn bệnh trầm cảm thực sự đáng sợ. Trong xã hội hiện đại ngày nay, tỷ lệ trầm cảm đang tăng lên đáng kể. Cuộc sống với nhịp độ nhanh, áp lực công việc và môi trường sống không ngừng thay đổi đã đặt ra nhiều thách thức mới cho tâm lý và sức khỏe của chúng ta. Theo thống kê của Tổ chức y tế thế giới, hiện đang có xấp xỉ 280 triệu người bị trầm cảm trên toàn cầu, chiếm khoảng 3.8% dân số.

Tại Việt Nam, các thống kê cũng cho thấy số người mắc trầm cảm đang ngày càng tăng. Một thống kê cho thấy có đến 6% dân số TP.HCM mắc bệnh trầm cảm. Nếu như trước đây, người mắc bệnh trầm cảm chủ yếu ở độ tuổi từ 60 – 65 tuổi thì hiện nay bệnh trầm cảm đang có xu hướng trẻ hóa với độ tuổi từ 15 – 27 tuổi. Điều này một phần phản ánh nguyên nhân về lối sống hiện nay là một yếu tố nguy cơ của căn bệnh trầm cảm. Cụ thể ra sao, mời các bạn cùng tìm hiểu về những nguyên nhân gây nên trầm cảm dưới đây.

Nguyên nhân trầm cảm

Dễ nhận thấy sức khỏe tinh thần hiện vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Khi đặt ra những câu hỏi về nguyên nhân trầm cảm, chúng tôi thường nhận được những câu trả lời khá chung chung và thường tập trung vào các nguyên nhân liên quan đến những mất mát lớn trong cuộc đời như mất người thân, bị bỏ rơi, bị bạo hành… Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra một loạt các yếu tố đa dạng từ sinh lý, xã hội và môi trường xuất hiện từ cả bên trong và bên ngoài cuộc sống của người bệnh góp phần là nguyên nhân trầm cảm. Những nguyên nhân bên ngoài chủ yếu đến từ những sự kiện quan trọng trong cuộc đời gây ra những tác động tiêu cực lên người đó, và thường có sự kết hợp của những yếu tố bên trong như một cơ chế kích hoạt bệnh trầm cảm.

Nguyên nhân từ những tác động bên ngoài

Stress và áp lực cuộc sống, áp lực về sự thành công

Stress và trầm cảm có mối quan hệ phức tạp và liên kết với nhau. Stress là yếu tố rất phổ biết góp phần chính vào các nguyên nhân trầm cảm của giới trẻ. Mặc dù chỉ mỗi riêng triệu chứng căng thẳng không gây ra trầm cảm, nhưng căng thẳng mãn tính hoặc nghiêm trọng có thể góp phần đáng kể vào sự phát triển hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm.

Để thích nghi với lối sống hiện đại, chúng ta thường phải đối mặt với áp lực về thành công, đòi hỏi về hiệu suất và sự cạnh tranh không ngừng. Cả công việc và cuộc sống cá nhân đều đòi hỏi chúng ta phải đảm đương nhiều vai trò và đạt được nhiều thành công. Điều này tạo ra một môi trường căng thẳng, khiến chúng ta thường xuyên phải chạy đua với thời gian và cam kết quá nhiều. Có thể thấy rõ vấn đề này vô cùng phổ biến ở thế hệ 9x và đầu những năm 2000.

Thêm vào đó, công nghệ và truyền thông xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong sự gia tăng của trầm cảm. Mặc dù chúng mang lại lợi ích về kết nối và thông tin, nhưng chúng cũng tạo ra một cảm giác không ngừng cạnh tranh và so sánh với người khác. Cuộc sống trực tuyến cũng có thể tạo ra sự cảm thấy cô đơn và thiếu tự tin khi chúng ta so sánh cuộc sống của mình với những thành công được trưng bày một cách hoàn hảo trên mạng xã hội.

Bên cạnh những tác động về lối sống và truyền thông, những quan điểm, chỉ trích đến từ thế hệ trước, những người thành công trước về một “thế hệ trẻ yếu kém” hay cách nhìn nhận vấn đề “chỉ nhìn vào những kết quả” đang được ủng hộ đông đảo đã thể hiện một mặt thiếu cảm thông, đồng cảm với những gì mà thế hệ trẻ hiện nay đang phải đối đầu. Họ buộc phải tiếp tục, dấn thân và cố gắng. Những vấn đề tâm lý, áp lực tích tụ là nguyên nhân dẫn đến trầm cảm.

Áp lực về công việc, thất nghiệp và nghèo đói

Thất nghiệp có thể tác động đáng kể đến sức khỏe tinh thần của một cá nhân và làm tăng nguy cơ phát triển hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm. Thất nghiệp là một trong những nguyên nhân chính khiến một người đánh mất bản sắc và giá trị bản thân. Nhiều cá nhân cảm nhận được giá trị bản thân và sự thỏa mãn từ công việc. Công việc là nơi họ được thể hiện, cống hiến đam mê của mình và khi điều đó bị lấy đi, nó có thể dẫn đến cảm giác vô dụng, kém cỏi và mất ý nghĩa trong cuộc sống. Bên cạnh đó, Thất nghiệp thường mang đến những khó khăn và căng thẳng về tài chính, điều này có thể gây ra căng thẳng và lo lắng đáng kể.

Thất nghiệp có thể dẫn đến sự cô lập xã hội, các cá nhân có thể rút lui khỏi các hoạt động xã hội do hạn chế về tài chính hoặc cảm giác xấu hổ. Mất tương tác hàng ngày với đồng nghiệp và những niềm vui giải trí giảm có thể làm tăng cảm giác cô đơn và góp phần gây ra các triệu chứng trầm cảm.

Sự mất mát và biến cố trong cuộc sống

Khi mất đi người thân yêu, một lỗ hổng và đau đớn sâu sắc xuất hiện trong tâm trí và trái tim của người trải qua. Quá trình đau buồn sau khi mất mát thường có thể kích hoạt hoặc góp phần vào sự phát triển của bệnh trầm cảm.

Điều quan trọng cần lưu ý là đau buồn và trầm cảm không giống nhau, nhưng chúng có thể trùng lặp và có nhiều triệu chứng giống nhau. Việc phân biệt đau buồn và trầm cảm là quan trọng. Nếu ai đó đang đau buồn trải qua các triệu chứng trầm cảm dai dẳng và nghiêm trọng cản trở hoạt động hàng ngày của họ, thì điều quan trọng là tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp để được chẩn đoán chính xác và hỗ trợ thích hợp.

Rượu và ma túy

Rượu và ma túy có thể có mối quan hệ phức tạp với chứng trầm cảm. Mặc dù một số người có thể tìm đến rượu hoặc ma túy như một cách để tạm thời giảm bớt các triệu chứng trầm cảm của họ, tuy nhiên những chất này cuối cùng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng và góp phần vào nguyên nhân trầm cảm hoặc làm trầm trọng thêm bệnh trầm cảm.

Bị bắt nạt, bạo hành

Dù từ thời thơ bé hay ở lứa tuổi trường thành, việc bị bắt nạt, bạo hành và trầm cảm có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.

Trải nghiệm bị bắt nạt có thể ảnh hưởng sâu sắc và lâu dài đến sức khỏe tinh thần của một cá nhân. Bắt nạt thường nhắm vào lòng tự trọng và giá trị bản thân của một cá nhân. Những lời chỉ trích, sỉ nhục và nhận xét xúc phạm liên tục từ những kẻ bắt nạt có thể làm xói mòn sự tự tin của một người và dẫn đến nhận thức tiêu cực về bản thân. Về lâu dài có thể gây ra những chấn thương tâm lý lên cá nhân đó. Họ có thể nội tâm hóa những thông điệp và niềm tin tiêu cực do những kẻ bắt nạt lan truyền, dẫn đến tự trách, tự phê bình và nhận thức sai lệch về bản thân và thế giới xung quanh.

Bên cạnh đó, nạn nhân của bắt nạt có thể bị xã hội loại trừ và xa lánh khỏi các những mối quan hệ xung quanh họ. Cũng có thể họ sẽ rút lui khỏi các tương tác xã hội do sợ bị sỉ nhục hoặc từ chối.

Gặp vấn đề trong các mối quan hệ xã hội:

Những khó khăn trong các mối quan hệ có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tâm thần của một cá nhân và góp phần vào sự phát triển hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm. Các mối quan hệ lành mạnh cung cấp sự hỗ trợ về mặt cảm xúc và cảm giác kết nối. Khi các cá nhân gặp vấn đề trong mối quan hệ, họ có thể cảm thấy bị cô lập hoặc thiếu sự hỗ trợ cần thiết để vượt qua những cảm xúc khó khăn. Những cuộc cãi vã thường xuyên, cảm giác không hài lòng hoặc cảm giác mất kết nối có thể gây ra nỗi đau tinh thần đáng kể, góp phần vào sự phát triển của các triệu chứng trầm cảm.

Sự cô đơn

Cô đơn và trầm cảm có mối quan hệ chặt chẽ, đặc biệt khi cảm giác cô đơn kéo dài có thể góp phần vào sự phát triển hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm. Sự vắng mặt của các kết nối xã hội làm cho các cá nhân có thể thiếu sự hỗ trợ về mặt cảm xúc và hành động cần thiết để vượt qua những thách thức, khó khăn trong cuộc sống. Hơn nữa, sự cô đơn có thể là nguyên nhân của suy nghĩ nghiền ngẫm quá mức, trong đó các cá nhân chìm đắm trong những suy nghĩ tiêu cực và trải nghiệm trong quá khứ, điều này có thể gây ra các triệu chứng trầm cảm.

Nguyên nhân từ những yếu tố bên trong

Tích cách bi quan, nhạy cảm

Chủ nghĩa bi quan: Chủ nghĩa bi quan đề cập đến xu hướng nhìn nhận các tình huống và tương lai theo hướng tiêu cực hoặc không thuận lợi. Những người bi quan thường lường trước những kết quả tiêu cực, tập trung vào những thất bại hoặc thất bại và giảm niềm tin vào khả năng vượt qua thử thách của họ. Cách nhìn tiêu cực này có thể dẫn đến cảm giác tuyệt vọng và bất lực, góp phần vào sự phát triển và duy trì các triệu chứng trầm cảm.

Tính cách của những người nhạy cảm có xu hướng trải nghiệm những cảm xúc tiêu cực, chẳng hạn như lo lắng, buồn bã và cáu kỉnh, thường xuyên và mãnh liệt hơn những người khác. Tính nhạy cảm cao đối với những cảm xúc tiêu cực có thể góp phần vào sự phát triển căn bệnh trầm cảm.

Di truyền và yếu tố gen

Nghiên cứu cho thấy rằng trầm cảm có yếu tố di truyền. Một số yếu tố trên gen có thể làm tăng tính nhạy cảm của một cá nhân đối với chứng rối loạn. Ví dụ như những người có người thân trực hệ (chẳng hạn như cha mẹ hoặc anh chị em ruột) từng bị trầm cảm sẽ có nguy cơ mắc trầm cảm cao hơn.

Mặc dù di truyền góp phần làm tăng nguy cơ trầm cảm, nhưng điều quan trọng cần lưu ý là trầm cảm không phải là căn bệnh chỉ do gen quyết định. Sự tương tác giữa các yếu tố di truyền và ảnh hưởng môi trường sống đóng một vai trò quan trọng. Các sự kiện bất lợi trong cuộc sống, căng thẳng mãn tính, chấn thương tâm lý và các yếu tố xã hội có thể tương tác với tính nhạy cảm di truyền, làm tăng khả năng phát triển trầm cảm.

Bất cân đối hormone

Nội tiết tố đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các chức năng cơ thể khác nhau, bao gồm cả điều chỉnh tâm trạng. Rối loạn nội tiết tố liên quan đến sự mất cân bằng hoặc rối loạn điều hòa của các hormone trong cơ thể. Mất cân bằng hormone như cortisol, hormone tuyến giáp, estrogen, progesterone hoặc testosterone có thể ảnh hưởng đến hoạt động dẫn truyền thần kinh và góp phần thay đổi tâm trạng và cảm xúc, làm tăng nguy cơ trầm cảm.

Bệnh lý và các vấn đề sức khỏe liên quan

Đối phó với một vấn đề sức khỏe đáng kể (ví dụ liệt sau tai biến, HIV, ung thư, nhiều bệnh nền…) có thể gây ra đau khổ về cảm xúc, chẳng hạn như cảm giác buồn bã, thất vọng hoặc sợ hãi. Đau mãn tính, khuyết tật hoặc hạn chế trong hoạt động hàng ngày có thể dẫn đến giảm chất lượng cuộc sống và cảm giác mất mát, điều này có thể góp phần là nguyên nhân bệnh trầm cảm.

Các vấn đề về sức khỏe thường đòi hỏi các cá nhân phải thay đổi đáng kể lối sống (ví dụ bệnh thận mạn, đái tháo đường, gãy xương nặng), chẳng hạn như điều chỉnh chế độ ăn uống, hạn chế tập thể dục hoặc chế độ dùng thuốc. Những thay đổi này có thể phá vỡ thói quen hàng ngày, hoạt động xã hội và mục tiêu cá nhân, dẫn đến cảm giác thất vọng, cô lập và đánh mất bản sắc của cá nhân.

Bên cạnh đó, các vấn đề về sức khỏe có thể dẫn đến sự cô lập với xã hội vì các cá nhân có thể bị hạn chế về khả năng vận động, cần phải đi khám bệnh thường xuyên hoặc bị kỳ thị liên quan đến tình trạng của họ.

Ngoài ra, một số phương pháp điều trị y tế, chẳng hạn như một số loại thuốc hoặc thủ thuật, có thể có tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần. Ví dụ, thuốc dùng để điều trị các bệnh mãn tính có thể có các triệu chứng trầm cảm như một tác dụng phụ, góp phần vào sự phát triển của bệnh trầm cảm.

Trầm cảm sau sinh

Nguyên nhân trầm cảm sau sinh chiếm một tỷ lệ cao trong số ca mắc trầm cảm ở phái nữ. Các cơ chế giải thích cho tình trạng này hiện chưa được biết rõ. Tuy nhiên một số yếu tố như yếu tố di truyền có sẵn của bà mẹ, sự thay đổi hormone, các yếu tố tâm lý, thiếu đi sự hỗ trợ từ người thân, xã hội, những khó khăn trong mối quan hệ, căng thẳng tài chính và sự cô đơn góp phần là nguyên nhân gây nên trầm cảm sau sinh.

Bên cạnh đó, rối loạn giấc ngủ là phổ biến trong thời kỳ hậu sản, vì trẻ sơ sinh cần được cho ăn và chăm sóc thường xuyên. Thiếu ngủ có thể tác động đáng kể đến tâm trạng và làm tăng nguy cơ phát triển trầm cảm. Giấc ngủ bị gián đoạn cũng có thể góp phần gây ra mệt mỏi, cáu kỉnh và khó đối phó với những thách thức của việc làm mẹ sớm.

Cách khắc phục và điều trị trầm cảm

Điều trị trầm cảm sẽ tùy thuộc vào mức độ nặng của các triệu chứng mà người bệnh gặp phải. Người bệnh được khuyến khích tự chăm sóc bản thân, xây dựng, lối sống lành mạnh, tập thể dục, quản lý stress và học cách thư giãn. Sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè cũng là yếu tố quan trọng để giúp quá trình điều trị thuận lợi và đạt kết quả tốt hơn.

Tâm lý trị liệu là phương pháp điều trị chính đối với trầm cảm. Ở những trường hợp trầm cảm từ mức độ vừa trở lên, các phương pháp điều trị chuyên khoa khác đi kèm như liệu pháp tâm động học và bằng thuốc sẽ được bác sĩ chỉ định. Trong những trường hợp nặng, việc nhập viện để theo dõi điều trị là điều cần thiết.

Kết luận

Tỷ lệ trầm cảm ngày càng tăng đòi hỏi chúng ta phải đối mặt và xử lý vấn đề này một cách nghiêm túc. Hiểu rõ nguyên nhân và ảnh hưởng của lối sống hiện đại, những tác động từ môi trường, tuổi thơ có thể giúp chúng ta tìm ra cách thích nghi và đảm bảo sức khỏe tâm lý. Trên đây là bài viết giúp bạn hiểu rõ về những nguyên nhân bệnh trầm cảm. Nếu bạn có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào cần quan tâm, hãy liên hệ với phòng khám OSH để được tư vấn trong thời gian sớm nhất.

Nguồn tham khảo:

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6370514/

Jo Hemmings, How psychology works, 2018